دی ماه امسال شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران به میزبانی تهران و در تالار رودکی به کار خود پایان داد. جشنواره‌ای که دو سال قبل به میزبانی کرمان برگزار شده بود و در پایان آن جشنواره تصمیم بر آن شد که کرمان میزبان دائمی جشنواره موسیقی نواحی باشد. اما در حد همان تصمیم باقی ماند و سال بعد گرگان و امسال، تهران این میزبانی را پذیرا شدند. در چراییِ این کار مانده‌ام. اینکه تصمیمی گرفته شده اما دامان کرمان از این میزبانی خالی مانده است.

باغ موزه وزیری و جشنواره موسیقی نواحی

انگار همین دیروز بود که در اواخر مهر ماه، نوای کرونا و نقاره قشقایی در خشت خشت باغ موزه وزیری کرمان طنین انداز شد. در روزهایی که کرمان میزبان جشنواره چهاردهم موسیقی نواحی ایران بود. طنین موسیقی از در و دیوار این باغ موزه زیبای به جامانده از عهد قاجار می‌بارید. گروه‌های موسیقی مختلفی میهمان دیار کریمان شده بودند تا چهاردهمین دوره جشنواره موسیقی نواحی ایران برگزار شود. چشمانم را می‌بندم و غروب پنجشنبه ۲۹ مهرماه را تصور می‌کنم.

چه غروب زیبا اما حزن انگیز برای موسیقی نواحی بود. زیبا به دلیل برگزاری جشنواره چهاردهم موسیقی نواحی که پس از یک سال دوری در شرایط کرونا برگزار شده بود و حزن انگیز به دلیل درگذشت پروین بهمنی بانوی لالایی ایران درست دقایقی قبل از آغاز به کار جشنواره.

میزبانی فاخری بود. افتتاحیه با هنرنمایی استاد کریم‌نژاد و انعکاس موسیقی قشقایی و البته با ادای احترام به روح بانوی لالایی ایران همراه بود. کرمانی‌ها در سرمای نه چندان آزاردهنده پاییز آمده بودند تا موسیقی بشنوند و موسیقی ببینند. آنجا، معماری زیبای کرمانی و موسیقی اصیل ایرانی در تار و پود هم تنیده شده بودند تا عشق و هنر حاصل شود.

جشنواره‎ای با طعم وحدت در کثرت اقوام ایرانی

جشنواره چهاردهم با موضوع "وحدت در کثرت موسیقی اقوام ایران" کار خود را در پیش گرفت و با اجراهای گروهی و تکنوازی، هنر اصیل ایران در حوزه موسیقی را به تصویر کشید. گروه‌های مختلفی میهمان جشنواره بودند. بیش از ۱۱۰ هنرمند و عوامل اجرایی که ۷۰ گروه نوازنده را شامل می‌شد. از موسیقی قشقایی بگیرید تا نوای کردی و کرمانج و بلوچ؛ دوتار و کمانچه نواختند و آوای تالشی در مقرنس‌ها و اتاق‌های ساختمان باغ موزه وزیری جا خوش کرده بود. موسیقی جنوب؛ عطر لنج و دریا را می‌پراکند و نوای بختیاری و لری، گوش را نوازش می‌داد. کرمان در روزهای پایانی مهرماه حال و هوای موسیقایی و طربناکی داشت. اتفاقی که در وانفسای کرونا می‌توانست کمی حال مردم کرمان را خوب کند.

در آیین در آن روز با محمدعلی مرآتی که ید طولایی در حوزه موسیقی با نگاه تخصصی دارد و دبیر اجرایی جشنواره چهاردهم بود گپ و گفتی داشتم. این هنرمند اجرای جشنواره را تصویری زیبا از موسیقی می‌دانست: "سعی کردیم با رعایت پروتکل‌های بهداشتی و در فضای باز این رنگین کمان موسیقایی و فرهنگی را با کمک ستاد اجرایی جشنواره در کرمان به تصویر بکشیم."

او به تجربه‌های بیشتر امسال نسبت به سال گذشته هم اشاره کرد: "با تجربه‌ای که نسبت به سال گذشته کسب کرده بودیم توانستیم ۷۰ نوازنده را دعوت کنیم و در یک چیدمان مشخص، هر روز تعدادی اجرا را روی صحنه ببریم." مرآتی ملاک دعوت را پدیده‌های کمتر دیده شده می‌دانست: "امسال تلاش کردیم ملاک خود را اساتید حوزه موسیقی قرار دهیم که کمتر دیده شده بودند تا در این جشنواره حضور داشته و دیده شوند. از بزرگان زیادی دعوت کردیم و پدیده‌های خوبی را در جشنواره داشتیم. در اختتامیه هم اتفاق جالبی را پیش‌بینی می‌کردیم که محقق شد و آن هم دعوت از اساتید مختلف بود برای اجرای گروهی در کنار هم. در قسمت پایانی برنامه اختتامیه هم اجرای نی‌انبان بهرام مهربخش از خوزستان و آبادان در کنار سایر نوازندگان سازهای کوبه‌ای؛ اجرای مشترک و بی‌نظیری را رقم زد و تصویر بسیار زیبایی را خلق کرد."

اصالت موسیقی کرمان، بی‎نظیر است

هنوز طنین دلنشین نواهایی که دو سال قبل با دستان هنرمندان در این باغ موزه طنین انداز شده بود در گوشم نجوا می‌کند. شبی بود پر از عطر پاییز و نوای موسیقی. در جشنواره چهاردهم گروه‌های مختلفی حضور داشتند. اجرای ترکمن‌ها به سرپرستی ابراهیم جرجانی، آواز هوره با اجرای تیمور مهرابی و هوشنگ امیران؛ موسیقی جنوبی توسط نوازندگان منطقه قلعه گنج کرمان و به سرپرستی شهرام میرزایی و... علاقمندان به موسیقی روح این هنر ارزنده را با دونلی نوازی لاغر جت بلوچ و کمانچه نوازی لری آقای شکارچی درک کردند.

در جشنواره چهاردهم رد پای بانوان نوازنده را هم می‌توانستید ببینید؛ چنانکه دوتار نوازی زهره ولی‌نژاد همگان را مسحور خود کرده بود. جشنواره چهاردهم حتی میزبان یک گروه ویژه افغانستانی از هرات به سرپرستی غلام سخی رسولی و اجرای موسیقی کردی به سرپرستی حسن یوسف‌خانی هم بود. لابلای این برنامه‌ها فرهاد نادری و عثمان زاهدی موسیقی سیاه چمانه که نمونه‌ای از موسیقی دلنشین کردی است را اجرا کردند و صدای گرم و دل‌انگیز موسیقی خوزستانی به سرپرستی مهدی سواری فضای باغ موزه وزیری را دلنشین‌تر کرده بود. وحید میری از دیگر نوازندگان هنرمندی بود که قطعه‌هایی از موسیقی مرکز و شرق مازندران را برای علاقه‌مندان به این حوزه اجرا کرد. کریم بیانی‌منش هم نماینده استان کرمان بود که به روی صحنه رفت و پس از آن سرنا نوازی احسان عبدی‌پور از لرستان همگان را به وجد آورد.

یادم است در مراسم اختتامیه با مدیرکل اداره فرهنگ و ارشاد آن زمان استان کرمان محمدرضا علیزاده هم در این خصوص صحبت‌هایی کرده بودم که گفته بود: "جشنواره موسیقی نواحی ایران سال‌ها بود که در استان کرمان برگزار می‌شد. از آن زمان که این جشنواره از جشنواره فجر جدا شد و به صورت یک جشنواره مستقل ادامه حیات داد." علیزاده دلیل انتخاب کرمان برای میزبانی جشنواره‌ موسیقی نواحی در سال‌های متمادی را پتانسیل این استان در تنوع موسیقی عنوان کرده و گفته بود: "بگذارید شروع سخنم را از زبان دبیر تخصصی این جشنواره بگویم که گفته است جشنواره موسیقی نواحی ایران هویتش را از کرمان دارد. این جشنواره سال‌هاست در کرمان برگزار می‌شود چرا که تنوع موسیقی نواحی کرمان در کشور بی‌نظیر است. هم از نظر ملودی و هم از نظر انواع ساز. کرمان دومین استان عشایری کشور است و اقوام مختلفی از سراسر کشور با قدمت ۲۰۰ ساله در این استان ساکن هستند که گویای این مطلب است که کرمان فرهنگ‌های مختلفی را در خود جای داده و این پتانسیل را دارد که دبیرخانه دائمی جشنواره را نیز داشته باشد."

علیزاده از علاقمندی کرمانی‌ها برای برگزاری این جشنواره در شهرشان هم گفته بود: "کرمانی‌ها ارتباط خوبی با این جشنواره برگزار کردند و حتی در شهر سیرجان نیز شاهد اجرای گروه‌ها و استقبال مردم بودیم. موسیقی نواحی، موسیقی اصیل ماست که آداب و رسوم و بخشی از فرهنگ جامعه را به تصویر می‌کشد و در واقع جزوی از حوزه‌های موسیقی است که اکثریت بر آن اتفاق نظر دارند."

کرمان، میزبان دائمی جشنواره موسیقی نواحی می‎شود

حتی یادم است آن زمان با مجید قیطانی عضو پیوسته خانه موسیقی ایران و عضو هیات انتخاب چهاردهمین جشنواره موسیقی نواحی در کرمان هم صحبت کرده بودم که از اطلاق دبیرخانه دائمی جشنواره موسیقی نواحی به کرمان خبر داده و گفته بود: "از ابتدای برگزاری جشنواره موسیقی نواحی و حتی از آن زمان که این جشنواره از جشنواره موسیقی فجر جدا شد، میزبان مراسم استان کرمان بود ولی لفظ دبیرخانه دائمی به آن اطلاق نشده بود که در اختتامیه جشنواره چهاردهم تصمیم بر آن شد تا دبیرخانه دائمی به کرمان اختصاص داده شود. این امر به دلیل تمرکز زدایی فعالیت‌ها از پایتخت صورت گرفته اما قابل ذکر است که کلیه تصمیمات جشنواره با نگاه ملی و توسط مسئولان ملی گرفته می‌شود. سیاستگذاری اقدامات و راهبردهای دبیرخانه جشنواره توسط وزارت ارشاد صورت می‌پذیرد اما دبیرخانه دائمی آن در کرمان مستقر خواهد بود."

چهاردهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران با تلاش عده بسیاری از مسئولان مربوطه در شامگاه یکشنبه دوم آبان ماه ۱۴۰۰ به کار خود پایان داد تا کرمانی‌ها خاطره شیرین هنرنمایی نوازندگان موسیقی از سراسر کشور را با خود به خانه‌هایشان ببرند و در سرمای پاییزی آبان ماه دلشان به این گرم باشد که هنوز موسیقی در رگ‌های این مرز و بوم جریان دارد و این شیرینی در کامشان بماند که قرار است دبیرخانه دائمی جشنواره موسیقی نواحی ایران به کرمان اختصاص داده شود. اما تصمیمی که برای میزبانی دائمی کرمان در سرمای آبان ماه سال ۱۴۰۰ گرفته شد؛ در همان باغ موزه وزیری باقی ماند و عملی نشد. کرمانی‌ها زمانی که باغ موزه وزیری را در مراسم اختتامیه جشنواره چهاردهم ترک می‌کردند نمی‌دانستند که قرار است سال بعد گرگان و دو سال بعد تهران میزبان جشنواره موسیقی نواحی ایران باشد. حتی در خبری که ایرنا در تاریخ ۲۸ شهریور ۱۴۰۱ با عنوان "از دبیرخانه دائمی تا تلاش برای رفع نواقص" منتشر کرده بود؛ کرمانی‌ها منتظر بودند تا باز هم میزبان جشنواره موسیقی نواحی باشند، اما نشد! کاش میزبانی جشنواره موسیقی نواحی ایران به کرمان برگردد؛ کرمانی که مهد تنوع موسیقی‌های محلی است و غنای موسیقایی آن بر کسی پوشیده نیست. کرمانی که نوای موسیقی از در و دیوارش می‌بارد اما دامانش از میزبانی موسیقی نواحی ایران تهی است...