محمدمهدی سیدناصری، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان: کتاب‌خوانی به‌عنوان فعالیتی ساده و دسترس‌پذیر، می‌تواند ابزاری بسیار مؤثر برای آموزش مهارت‌های حل تعارض و گفتمان به کودکان نسل زد و آلفا باشد. این یادداشت کوتاه با تکیه بر مفاهیم حقوق کودکان و اصول روان‌شناسی تربیتی، نقش کتاب‌ها و داستان‌ها را در پرورش مهارت‌های ارتباطی بررسی می‌کند.
با بهره‌گیری از داستان‌های مناسب، والدین و مربیان می‌توانند کودکان را با مفاهیمی همچون تفاوت دیدگاه‌ها، ارزش گفت‌وگو و شیوه‌های سازنده حل اختلاف آشنا کنند. با رشد جوامع و پیچیدگی روابط انسانی، مهارت‌های ارتباطی به یکی از نیازهای اساسی برای زندگی اجتماعی بدل شده‌اند. کودکان از همان سال‌های ابتدایی زندگی، می‌بایست یاد بگیرند چگونه اختلافات را مدیریت کرده و از طریق گفت‌وگو به راه‌حل‌های سازنده دست یابند.
این موضوع نه‌تنها در تحقق حقوق بنیادین آنان، ازجمله حق بیان نظر و شنیده‌شدن مؤثر است؛ بلکه زمینه‌ساز پرورش شهروندانی آگاه و مسئولیت‌پذیر می‌شود. یکی از روش‌های مؤثر در آموزش این مهارت‌ها، استفاده از کتاب‌خوانی است. داستان‌ها با ارائه موقعیت‌های شبیه‌سازی‌شده، به کودکان کمک کرده تا راه‌حل‌های مختلف برای حل تعارض و گفتمان را تجربه کنند.
ارتباط حقوق کودکان و اهمیت آموزش مهارت‌های اجتماعی چگونه است؟
مطابق با کنوانسیون حقوق کودک، کودکان حق دارند دیدگاه‌های خود را بیان کنند و در تصمیم‌گیری‌های مرتبط با خود مشارکت داشته باشند. این حقوق مستلزم آن است که آن‌ها از مهارت‌هایی همچون گفت‌وگو، حل تعارض و همدلی برخوردار باشند. بدون این توانایی‌ها، کودکان ممکن است در مواجهه با اختلافات، به رفتارهای پرخاشگرانه یا انزواطلبانه روی آورند. کتاب‌خوانی به‌عنوان ابزاری برای انتقال غیرمستقیم این مفاهیم، می‌تواند بستری مناسب برای تحقق این حقوق فراهم کند. داستان‌ها، اغلب به شیوه‌ای غیرمستقیم، پیام‌هایی اخلاقی و اجتماعی را منتقل می‌کنند که کودکان می‌توانند آن‌ها را در زندگی واقعی خود به کار گیرند.
نقش کتاب‌خوانی در آموزش مهارت حل تعارض چیست؟
۱- درک دیدگاه‌های مختلف و متفاوت: داستان‌ها اغلب شخصیت‌هایی با دیدگاه‌ها و انگیزه‌های متفاوت ارائه می‌دهند و این موضوع به کودکان کمک می‌کند تا دیدگاه دیگران را درک کرده و از قضاوت زودهنگام پرهیز کنند.
۲- تمرین حل مسئله: بسیاری از داستان‌ها، موقعیت‌های تعارض‌آمیز را به تصویر می‌کشند و راه‌حل‌های مختلفی برای آن‌ها ارائه می‌دهند. تحلیل این موقعیت‌ها به کودکان امکان می‌دهد شیوه‌های حل مسئله را بیاموزند.
۳- تقویت همدلی: با هم‌ذات‌پنداری با شخصیت‌های داستان، کودکان می‌توانند احساسات دیگران را بهتر درک کرده و به دیدگاه‌هایی انسانی‌تر دست یابند.
آموزش گفت‌وگو کردن به کودکان از طریق کتاب‌خوانی
۱- آشنایی با زبان و واژگان مناسب: کتاب‌ها می‌توانند زبان و واژگان مناسب برای بیان احساسات و نیازها را به کودکان بیاموزند.
۲- تمرین شنونده‌بودن: شنیدن داستان‌هایی که توسط والدین یا معلمان خوانده می‌شود، کودکان را به شنیدن دقیق و توجه به جزئیات تشویق می‌کند.
۳- تشویق به گفت‌وگو: والدین می‌توانند پس از خواندن کتاب، با کودکان در مورد موضوعات داستان گفت‌وگو کرده و نظرات آن‌ها را بشنوند.
پیشنهاداتی برای والدین و نهاد خانواده و مربیان
۱- انتخاب کتاب‌های مناسب: کتاب‌هایی که شامل موقعیت‌های تعارض‌آمیز و راه‌حل‌های گوناگون هستند، می‌توانند انتخابی مناسب باشند.
۲- طرح پرسش‌های باز: پس از خواندن داستان، از کودک بخواهید نظر خود را در مورد رفتار شخصیت‌ها یا راه‌حل‌ها بیان کند.
۳- ایجاد موقعیت‌های عملی: از داستان‌ها به‌عنوان الگویی برای شبیه‌سازی موقعیت‌های واقعی استفاده کنند و از کودک‌تان بخواهید نقش شخصیت‌ها را بازی کند.
کتاب‌خوانی می‌تواند نقشی کلیدی در آموزش مهارت‌های اجتماعی و حقوقی به کودکان ایفا کند و والدین و مربیان با استفاده از داستان‌ها، می‌توانند بستری فراهم کنند که کودکان به‌طور غیرمستقیم، مهارت‌هایی همچون حل تعارض و گفتمان را بیاموزند. این رویکرد نه‌تنها به تحقق حقوق کودکان کمک می‌کند؛ بلکه زمینه‌ساز ایجاد نسلی آگاه و مسئولیت‌پذیر خواهد شد.
