وجود سوء‌تغذیه در کودکان زیر 5 سال و کمبود ریزمغذی‌ها از مشکلات مهم تغذیه‌ای هر کشور به حساب می‎آید. سوء‌تغذیه در این گروه سنی با عوارض متعدد از جمله اختلال رشد جسمی و تکامل مغزی، کاهش بهره هوشی، کاهش قدرت یادگیری و افت تحصیلی و افزایش موارد ابتلا به بیماری‌ها، پوکی استخوان و در نهایت کاهش توانمندی‌های ذهنی و جسمی کودکان در بزرگسالی همراه است. در تحقیقی که روی 34200 کودک 0 تا 72 ماهه ایرانی در 28 استان کشور انجام شد و نتایج آن در مجله تخصصی اپیدمیولوژی ایران در سال 92 منتشر شد، مشخص شد 4/7 درصد از کودکان کل کشور مبتلا به کوتاه‌قدی، 5/2 درصد از کودکان کل کشور مبتلا به کم‌وزنی و 3/7 درصد نیز در معرض لاغری و سوءتغذیه هستند. نتایج این بررسی نشان‌ می‎دهد کشورمان در زمره مناطق با شیوع پائین از نظر وضعیت سوءتغذیه در کودکان زیر 5 سال است. این در حالی است که معاون وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در گفتگویی که در سال 95 با پایگاه خبری ساعت 24 انجام داد عنوان کرد: بر اساس مطالعات انجام شده در سال 2011 ، 1/4 درصد کودکان زیر 5 سال ایرانی دارای کم وزنی هستند.

سوءتغذیه کودکان با دانش خانواده‎ها در ارتباط مستقیم است

برای بررسی وضعیت ابتلاء کودکان به سوءتغذیه در سیرجان به سراغ رییس مرکز بهداشت رفتیم. طبق آمار ارائه شده از سوی مرکز بهداشت شهرستان سیرجان، ۶۰۶ کودک کم وزن در معرض سوءتغذیه قرار دارند، ۴۷۰۲ کودک درگیر با اختلالات رشدی هستند و حدود ۵۸۰ کودک کوتاه قد در شهرستان وجود دارد که نیازمند توجه بیشتر هستند تا به معضلات تغذیه دچار نشوند. دکتر محمد موقری رئیس مرکز بهداشت شهرستان ابتلا به سوءتغذیه را زیاد در ارتباط با موقعیت مالی نمی‌داند و می‌گوید: سوءتغذیه به معنای عدم دریافت گروه‎های غذایی اصلی توسط فرد است که خیلی هم ربطی به موقعیت مالی ندارد. ممکن است فرد تمکن مالی هم داشته باشد اما مواد غذایی مورد نیاز را به فرزند خود ندهد. یا کودکانی که شیرخشک مصرف می‎کنند بیشتر در معرض سوءتغذیه قرار دارند. اما دسته دیگر افرادی هستند که به دلیل مشکلات مالی و با توجه به گران بودن برخی از اقلام غذایی نمی‎توانند فرزندان خود را خوب تغذیه کنند. در کل عمده مسائل مربوط به سوءتغذیه به حواشی شهر مربوط می‎شود و افرادی که از سواد خوبی برخوردار نیستند و پول خود را صرف مواد غیر ضروری مثل شیرینی، نوشابه، کنسرو و... می‎کنند در حالی که می توانند با هزینه کم غذای بهتری تهیه کنند. وی اضافه می‌کند: آگاهی خانواده‎ها در تعیین سبک غذایی فرزندان بسیار مهم است. مثلا مادرانی که شاغلند و علیرغم اینکه گرفتار کار بیرون هستند به دلیل دانش خوبی که دارند کودکان خود را بهتر تغذیه می‌کنند. رییس مرکز بهداشت وضعیت شهرستان سیرجان را نرمال عنوان می‌کند و ادامه می‌دهد: وضعیت سوءتغذیه در سیرجان تقریباً مثل بقیه جاهای کشور است و وضعیت بحرانی نداریم. در حواشی شهر خیلی از بچه‎ها دچار کم خونی هستند، مصرف لبنیات پایین است و بچه‎ها صبحانه نمی‎خورند و این‎ها مشکل ساز است. یک مسئله هم بوفه مدارس است که با همکاری آموزش و پرورش سعی شده غذای سالم به بچه‎ها را ارائه دهد که به آن مدارس مروج سلامت می‎گوییم. موقری خاطرنشان می‌کند: در حال حاضر مشکل عمده‌ای که داریم در خانواده‌های متمول است. این خانواده‎ها پول زیادی دارند اما نمی‎دانند به بچه‎هایشان چه نوع خوراکی بدهند و بیشتر سراغ خوراکی‎های فانتزی می‌روند و این باعث می‎شود کودکان بیشتر دچار سوءتغذیه شوند.

چاقی، سوءتغذیه‎ایست که ناشناخته مانده

رئیس مرکز بهداشت به نوع دیگری از سوءتغذیه اشاره کرده و می‌گوید: از طرف دیگر چاقی را هم سوء‌تغذیه در نظر می‎گیریم که متاسفانه در حال همه‎گیر شدن است چرا که سوء تغذیه را غذایی می‎دانیم که مورد نیاز بدن فرد نباشد، حالا چه زیاد باشد و چه کم. معضل چاقی دارد برخی کودکان را رنج می‎دهد و باید برای آن برنامه‎ریزی شود. وی کنترل چاقی و جلوگیری از نوع دوم سوءتغذیه را یک امر مهم می‎داند و عنوان می‎کند: چاقی و پرخوری از ابتلا به سوءتغذیه بدتر است. مخصوصاً بچه‎ها و گروه‎هایی که در سن رشد هستند به دلیل مواد غذایی پر کالری، فست‎فود و مواد شیرین افزایش وزن و چاقی را تجربه می‎کنند و راهکار آن تغذیه سالم هم در خانه و هم در مدرسه است. افراد جامعه به ویژه کودکان در یک سری از ریزمغذی‌ها مثل آهن، کلسیم، روی، ویتامین دی و... مشکل و کمبود دارند که باید آن را به صورت مکمل یا مصرف میوه و سبزی دریافت کنند. مشکل دیگری که داریم در حاشیه شهر است که ممکن است کودکان پروتئین و کالری کافی دریافت نکنند. برداشت خانواده ها از پروتئین صرفاً مصرف گوشت است و می‌گویند با توجه به اوضاع اقتصادی فعلی مصرف گوشت گران است. گرانی گوشت را قبول داریم اما تخم‎مرغ یک جایگزین خوب و منبع غنی پروتئین است که باید سرانه مصرف آن را در بچه‎ها و گروه‎های هدف بالا برد. با تخم‎مرغ می‎توان غذاهای متنوعی تولید کرد و ذائقه خانواده‎ها باید به سمت مصرف آن متمایل شود. از او می‌پرسم آیا چاقی هم در آمار سوءتغذیه لحاظ می‌شود؟ می‌گوید: بله. این مبحث، جدیدا جزو موارد ابتلا به سوءتغذیه لحاظ شده و به عنوان یک شاخص خیلی مهم در نظر گرفته می‎شود. در شهری مثل سیرجان افرادی را داریم که درگیر سوءتغذیه و عدم دریافت مواد غذایی باشند اما از طرف دیگر هم افراد زیادی به ویژه بچه‎ها را داریم که درگیر اضافه وزن و بی‎تحرکی هستند و این بسیار خطرناک است. موقری به بحث عدالت توزیعی در تغذیه اشاره می‌کند و می‌گوید: بحث مهم دیگر تغذیه در کل دنیا عدالت در توزیع مواد غذایی است. مواد غذایی بیش از حد جمعیت کل دنیا وجود دارد اما نحوه توزیع آن مشکل دارد به طوری که برخی افراد یک وعده غذای خوب گیرشان نمی‌آید و یک عده هم مصرف زیاد و دور ریز بسیار دارند.

حدود 600 کودک از طرح "یک وعده غذای گرم" بهرمند می‎شوند

معمولا خانواده‎هایی که از نظر وضعیت اقتصادی شرایط مناسبی ندارند بیشتر درگیر سوءتغذیه و عدم دسترسی به مواد خوراکی مورد نیاز هستند، از جمله خانواده‎هایی که تحت حمایت مراکز بهزیستی و کمیته امداد قرار دارند. دکتر مهتاب حسینی رئیس اداره بهزیستی سیرجان در خصوص خانواده‎هایی که تحت پوشش بهزیستی قرار داشته و فرزندان آن‎ها در معرض سوءتغذیه قرار دارند، می‎گوید: یک سری زنان سرپرست خانوار که بی بضاعت باشند یا معلولین را تحت پوشش داریم که کمک هزینه مستمری به آن‎ها می‌دهیم تا بتوانند مواد خوراکی مورد نیاز خود را تهیه کنند. همچنین طرحی داریم در مهدهای حاشیه شهر با عنوان طرح "یک وعده غذای گرم" که هزینه تامین ناهار و یک وعده غذای گرم را به مهد کودک‎های حاشیه شهرها و روستاها می‎دهیم تا بچه‎ها بتوانند یک وعده غذای گرم دریافت کرده و از سوءتغذیه آن‎ها جلوگیری شود. این طرح با کمک مرکز بهداشت انجام می‎شود که بچه ها را قد و وزن کرده و به ما برنامه غذایی می‎دهد که چه غذایی را با چه غذایی بخورند، حتی بر پخت‎و‎پز و کیفیت غذا هم نظارت دارند و اگر موردی وجود داشته باشد به ما گزارش می‎دهند. در حال حاضر چندین سال است که بهزیستی در این راستا فعالیت دارد و توانسته موفق عمل کند. حسینی به طرح یک وعده غذای گرم اشاره کرده و می‌گوید: معمولا این طرح در مهرماه هر سال آغاز به کار می‎کند و تا پایان زمستان هم ادامه دارد و 600 کودک از آن بهرمند می‎شوند. از او می‌پرسم آیا روی تغذیه بچه‎های خانواده‎های بی‎بضاعت که تحت پوشش دارید نظارتی می‎کنید؟ می‎گوید: معمولا برای خانواده‎های تحت پوشش پرونده بهداشتی تشکیل داده و وضعیت بچه‎های این خانواده‎ها را بررسی می‎کنیم. اگر کودکی سوءتغذیه داشته باشد گاهی حتی او را به اورژانس اجتماعی ارجاع می‌دهیم. در این زمینه مواردی هم داشتیم. وی خاطر نشان می‎کند: قطعاً مشکلات اقتصادی در بروز سوءتغذیه بسیار تاثیرگذار است و نمی‌توان آن را کتمان کرد. کاری که از دستمان بر می آمد این بود که یک وعده نهار این کودکان را تامین کنیم که حتماً حاوی پروتئین و کربوهیدرات هم باشد تا در این وعده غذایی اصلی، کودکان تغذیه خوبی داشته باشند.

حسینی در پاسخ به این سوال که آیا خانواده‎های تحت حمایت سبد غذایی هم دریافت می‎کنند؟ می‎گوید: این خانواده‎ها یک سری یارانه غذایی دارند و کارت خانواده‎ها به صورت ماهانه به صورت کشوری شارژ می‎شود و می‎توانند از فروشگاه‎های مواد غذایی خوراکی تهیه کنند. قبلا بین خانواده‎ها بن توزیع می شد که الان حدود ۲ سال است به شارژ کارت تغییر یافته. اما مشارکت‎های مردمی را هم داریم که به صورت کمک‌های موردی انجام می‎شود. مثلا شرکت گل‎گهر و یا خیرین سبدهای غذایی را تهیه می‌کنند و آن‎ها را بین افرادی که نیازمندتر هستند توزیع می‌کنیم. از رئیس اداره بهزیستی می‌خواهم آماری از افرادی که تحت پوشش آن‎ها قرار دارند و در معرض سوءتغذیه هستند بدهد. می‎گوید: در مجموع ۷ هزار خانوار را تحت پوشش داریم که از بین آن‌ها ۱۵۰۰ خانوار نیازمندتر از بقیه هستند و مسلما فرزندان آن‎ها بیشتر در معرض سوءتغذیه قرار دارند. این خانواده‌ها در اولویت دریافت سبدهای حمایتی قرار می‎گیرند. بستگی دارد این سبدها چه تعداد باشد. گاهی اوقات به همه آن‎ها نمی‎رسد. مثلاً به ۵۰۰ خانوار سبدحمایتی می‌دهیم و بقیه را در لیست قرار می‌دهیم برای دفعه بعد، اما در هر صورت طوری برنامه‌ریزی می‌کنیم که در طول سال حتماً به همه یک سبد کالا برسد.

در طرح خانواده‎های نیازمند کمیته امداد، 100 کودک در معرض سوءتغذیه وجود دارد

از دیگر نهادهای حمایتی که می‎تواند در بهبود وضعیت تغذیه خانواده‎ها به ویژه کودکان موثر باشد کمیته امداد امام خمینی (ره) است. رئیس این کمیته به ۳۰۰ کودک تحت حمایت کمیته اشاره می‌کند و می‌گوید: کمیته امداد حدود ۳۰۰ کودک زیر ۵ سال که در معرض سوءتغذیه قرار دارند را تحت حمایت خود قرار داده که کارت تغذیه صد نفر از این تعداد به طور ماهیانه میانگین ۱۰۰ هزار تومان شارژ می‎شود و برای بقیه مددجویان هم که سن بالای 6 سال دارند سبد کالا تهیه و در بازدیدهایی که از خانواده‌های نیازمند داریم به آن‎ها می‎دهیم. یزدانخواه اضافه می‌کند: این کودکان توسط مرکز بهداشت به ما معرفی می‎شوند و برای آن‎ها تشکیل پرونده می‌دهیم و کارت‎هایشان را به صورت ماهیانه شارژ می‎کنیم. بقیه کودکان بالای ۶ سال را هم خودمان شناسایی می‌کنیم و در طرح بازدید از خانواده نیازمندان بین آن‎ها سبد کالا توزیع می‌کنیم تا از ابتلاء آن‎ها به سوءتغذیه جلوگیری نماییم. وی به برگزاری کلاس‎های آموزشی جهت آگاهی خانواده‎ها و تامین مواد مورد نیاز کودکان برای رشد اشاره کرده و می‌گوید: یک سری کلاس‎های آموزشی برای خانواده‎ها برگزار می‎کنیم با حضور یک مشاور و در حوزه جلوگیری از سوءتغذیه و اصلاح سبک تغذیه خانواده‎ها و یکسری اطلاعات اولیه به آن‎ها می‌دهیم تا بتوانند فرزندان خود را بهتر اداره کنند.

آمارها نشان می‌دهد که شهرستان سیرجان از نظر وضعیت سبک تغذیه در شرایط نرمال قرار دارد و به صورت موردی در حواشی شهر افرادی در معرض ابتلا به سوءتغذیه هستند که با کمک مرکز بهداشت، بهزیستی، کمیته امداد و کمک‎های مردمی و خیرین می‌توان با این موارد اندک نیز مقابله کرد. اما آنچه که به صورت یک زنگ خطر به ما هشدار می‎دهد سوق یافتن فرزندان و کودکان نسل حاضر به سمت چاقی و عدم تحرک است که باید برای آن یک برنامه مدون در نظر گرفت تا از ابتلا این افراد در آینده جلوگیری شود. اصلاح سبک تغذیه می‎تواند یکی از روش‎های بسیار موثر در این راستا باشد. مصرف لبنیات به ویژه شیر، سبزیجات و غذاهای سالم علاوه بر آن که می‌تواند مواد مغذی مورد نیاز بدن را تامین کند فرد را از ابتلا به چاقی بیش از حد نیز در امان نگاه داشته و سلامت او را تضمین می‎کند. این موارد می‎طلبد مسئولان با دغدغه بیشتری نسبت به سبک تغذیه و زندگی کودکان که آینده سازان فردا هستند بپردازند تا بتوانیم در آینده جامعه‎ای سالم و پویا و پرتحرک داشته باشیم.