اکثر مردم شاید با اصطلاح آبِ خاکستری آشنایی چندانی نداشته باشند اما بخش عمدهای از آنها اصطلاح آب بازیافتی یا پساب را بسیار شنیدهاند. آب خاکستری یا همان پساب، اجتماع فاضلابهای خانگی (به استثنای فاضلاب دستشویی) است که در اثر مصرف آب توسط افراد یک جامعه ایجاد می‌شود. این آب شامل آب‌های مصرفی حمام، دوش گرفتن، شستن ماشین، روشویی، ماشین‌های لباسشویی و... است. گاهی اوقات آب سینک آشپزخانه و ظرفشویی را نیز می‌توان به حوزه آب بازیافتی وارد کرد. باید در نظر داشت که آب مصرفی در دستشویی‌ها در این حوزه قرار نمی‌گیرد. آبها را می‌توان در سه رنگ دستهبندی کرد. این آب به آب سیاه معروف است، آب آشامیدنی و تصفیه شده به آب سفید معروف است و از این رو پساب تولیدی قابل بازیافت را آب خاکستری نامیدهاند. از آنجایی که دغدغه اصلی جوامع مختلف به ویژه کشور ایران کمبود منابع آبی است و از طرفی از آنجایی که حجم بسیار زیادی از مصرف آب روزانه توسط افراد قابل بازیافت میباشد میطلبد که به بازیافت آب خاکستری و استفاده مجدد آن در منابع آبی توجه ویژه‌ای کرد.
70 درصد آب مصرفی به پساب تبدیل می‌شود
علی نژاد بیگلری معاون امور عمرانی فرمانداری ویژه سیرجان توجه ویژه به استفاده از پساب در چرخه منابع آبی را یکی از ضروریت های جامعه امروز می‌داند و با اشاره به کمبود منابع آبی در سطح کشور عنوان می‌کند: با توجه به محدودیت منابع آبی و به منظور استفاده بهینه و مطلوب از این منابع، امروزه بایستی استفاده از پساب به یک دغدغه مهم برای مسئولان تبدیل شود. در همین راستا استفاده از پساب ایجاد شده در شهرستان سیرجان در دستور کار قرار گرفته تا پساب تولیدی در بخش صنعتی و کشاورزی استفاده گردد. چیزی حدود ۸۰ تا ۸۵ درصد آب مصرفی قابلیت بازگردانی به چرخه مصرف به عنوان پساب را دارد. وی اضافه می‌کند: اولویت طرح فاضلاب و اجرای آن بیشتر در مناطق کوهستانی با امکان استفاده از چاههای جذبی فاضلاب در دستور کار وزارت نیرو قرار گرفته است که در شهرستان سیرجان، شهر پاریز به دلیل کوهستانی بودن و عدم امکان استفاده از چاه جذبی این اولویت را به خود اختصاص داده و در ردیف طرحهای بازیافت اجرای طرح فاضلاب گنجانده شده است. بیگلری به قابلیت استفاده از پساب تولیدی در چرخه منابع آبی به منظور توسعه صنعت اشاره کرده و خاطرنشان می‌کند: از آنجایی که شهرستان سیرجان یک شهر صنعتی و معدنی است و به دلیل نیاز شدید منابع آبی در بخش صنعت، سرمایهگذاری در زمینه طرحهای استفاده از پساب، کاری اقتصادی و در راستای حمایت و استفاده مطلوب و بهینه از منابع آبی است که طرح فاضلاب شهرستان سیرجان دقیقاً به همین منظور در حال اجرا میباشد تا پس از اجرایی شدن این طرح، پساب تولیدی در بخش صنعت مورد استفاده قرار گیرد. وی تصریح می‌کند: در حال حاضر آب مصرفی شهرستان سیرجان حدود ۶۰۰ لیتر بر ثانیه است و میزان پساب دریافتی آن با احتساب حدود ۶۵ تا ۷۰ درصد برگشت آب، چیزی حدود ۴۰۰ لیتر بر ثانیه میباشد. این میزان پساب در افق طرح (سال ۱۴۲۰) ۶۱۵ لیتر بر ثانیه معادل ۵۳ هزار مترمکعب در شبانه روز در نظر گرفته شده است که با توجه به اهمیت بخش صنعت و جلوگیری از خام فروشی و ایجاد اشتغال پایدار در منطقه اقدامی لازم و ضروری به حساب میآید.
پروژه فاضلاب سیرجان، طرح احیاء پساب تولیدی است
پروژه فاضلاب شهرستان سیرجان، پروژه عظیمی است که به منظور هدایت آب‌های مصرفی خانههای شهرستان و انتقال آن به تصفیه خانه و تصفیه پساب ایجاد شده و مدتی است در دست اجرا قرار گرفته است. محسن امانی مدیر پروژه فاضلاب سیرجان استفاده مجدد از پساب را یکی از مهم‌ترین راهکارهای حمایت از منابع آبی عنوان می‌کند و می‌گوید: بخش صنعت و کشاورزی به منابع آبی وابسته است بنابراین برای تامین آب مورد نیاز در این حوزه یا بایستی از آب‌های زیرزمینی استفاده کرد یا آب مصرف شده را دوباره به چرخه مصرف برگردانید و از آنجایی که منابع آب زیرزمینی در سراسر کشور و به ویژه شهرستان سیرجان محدود میباشد، استفاده از پساب یا همان آب خاکستری بهترین راهکار موجود است. زمانی که این پساب به بخش کشاورزی و صنعت بر میگردد، معادل آب این پساب در منابع آبی مصرفی ذخیره می‌شود. وی اضافه می‌کند: طرح فاضلاب که در شهر سیرجان در دست اقدام است پساب تولیدی را تصفیه کرده و مجدداً در چرخه مصرف قرار می‌دهد. این پساب پایدار است و خروجی دائمی دارد. مدیر پروژه فاضلاب سیرجان خاطرنشان می‌کند: تصفیه خانه سیرجان با ظرفیت ۲۶ هزار و ۵۰۰ متر مکعب در شبانه روز با پیشرفت فیزیکی ۵۰ درصد تا پایان سال جاری تکمیل خواهد شد و بلافاصله می توان آب تصفیه شده را از پساب جمع‌آوری شده در این تصفیه خانه استخراج کرد. البته این امر نیازمند آمادهسازی زیرساختهای مورد نیاز در سطح شهرستان نیز میباشد. امانی تصریح می‌کند: پس از تکمیل طرح فاضلاب شهرستان سیرجان، پساب تولیدی به شرکتهای معدنی و صنعتی در منطقه گل گهر تحویل داده می‌شود تا از آب آن در صنعت استفاده کنند و آب تصفیه شده نیز در مصارف خانگی سطح شهرستان مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
برای تولید آب خاکستری باید فرهنگسازی شود
به سراغ مجید میرشاهی رئیس اداره آب و فاضلاب شهری سیرجان میرویم تا نظر او را نیز در این خصوص جویا شویم. وی رایج شدن تصفیه آب در منازل شخصی را یک اتفاق بسیار خوب در حمایت از منابع آب مصرفی عنوان می‌کند و می‌گوید: همانطور که میدانید آب خاکستری همان استفاده مجدد از آب مصرفی منازل است که می‌تواند با یک فیلتر تصفیه کوچک ایجاد شود تا بتوانیم بازگشت مجدد آن آب را در چرخه داشته باشیم. این آب خوراکی نیست اما می‌تواند در مصارف دیگر همچون آبیاری فضای سبز استفاده گردد و اگر استفاده از این آب در جامعه رواج پیدا کند می‌تواند کمک شایانی در کاهش مصرف آب تصفیه شده بکند. وی اضافه می‌کند: این فرهنگسازی باید در همه جا انجام شود. از جمله در نظام مهندسی نیز بایستی توجه ویژه به جمع‌آوری آب مصرفی و تصفیه آن از طریق فیلتراسیون شود. میرشاهی هزینه تبدیل آب مصرفی به آب خاکستری را ناچیز عنوان می‌کند و می‌گوید: این امر هزینه ناچیزی برای خانوادهها دارد اما می‌تواند به مصرف بهینه آب شرب و بهداشت کمک قابل ملاحظهای بکند. رئیس اداره آب و فاضلاب سیرجان پروژه فاضلاب شهری را عامل مهمی در کمک به حفظ منابع آبی می‌داند و خاطرنشان می‌کند: آبی که در پروژه فاضلاب جمع آوری می‌شود در اولویت اول برای بخش صنعت پیشبینی شده و به توسعه واحدهای صنعتی و در ادامه آن توسعه همه جانبه شهر کمک می‌کند و از طرفی هم عامل ارتقاء شاخصهای زیستمحیطی خواهد بود و برای شهری مثل سیرجان که در آینده در زمینه ساختمانسازی توسعه عمودی خواهد داشت یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است و پساب این طرح در افق ۱۴۲۰ با ۵۳ هزار مترمکعب در شبانه روز می‌تواند حجم قابل توجهی از آب را به چرخه آب مصرفی بازگرداند.
پساب خوابگاه‌های دانشجویی، گزینه مناسب تولید آب خاکستری
صالحه حسینی دکترای جغرافیا گرایش برنامه ریزی شهری است. وی یکی از دلایل بحران کمبود آب را عدم مدیریت در ذخیره نزولات آسمانی و بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی عنوان می‌کند و می‌گوید: این بحران در ایران به خاطر شرایط اقلیمی دو چندان و در منطقه کرمان شدیدتر است و یکی از راه حل‌های جلوگیری از این بحران می‌تواند استفاده مجدد از آب خاکستری باشد.
حسینی اضافه می‌کند: یکی از موارد استفاده از آب خاکستری، بخش کشاورزی و صنعت است که سیرجان خوشبختانه هر دو بخش را داراست و می‌توان از آب خاکستری در این دو بخش استفاده کرد. همچنین با توجه به اینکه سیرجان فضای سبز نسبتا زیادی دارد؛ می‌توان برای آبیاری این فضاها و همچنین در منازل نیز برای آبیاری باغچه‌های خانگی، آب کولر و آب فلاش تانک، از آب خاکستری استفاده کرد. هزینه تصفیه این آب و میکروب و باکتری آن نسبت به فاضلاب دستشویی‌ها کمتر است.
این کارشناس برنامه‌ریزی شهری تصریح می‌کند: آب خاکستری تقریبا حدود ۷۰ درصد از فاضلاب شهری را تشکیل می‌دهد که می‌توان با جدا کردن آن و بازگرداندن آن به چرخه آبی از بحران آب کاست. برای شروع این کار نیز می‌توان از آب خاکستری خوابگاه‌های دانشجویی برای آبیاری فضای سبز دانشگاه استفاده کرد.
وی در ادامه می‌گوید: بررسی‌ها نشان می‌دهد از کل آبی که در یک واحد مسکونی مصرف می‌شود، ۴۰ درصد صرف استحمام، ۲۰ درصد صرف ماشین لباسشویی و ظرفشویی، ۱۲ درصد صرف شست و شوی دست و مسواک زدن و ۱۰ درصد صرف آبیاری گل و گیاه و مابقی صرف شرب، پخت و پز و موارد دیگر می‌شود که منبع قابل توجهی برای تولید آب خاکستری میباشد.
آنچه مسلم است و از گفتههای کارشناسان این گزارش بر میآید، بحران آب اتفاقی است که گریبان جامعه بشری را خواهد گرفت و این اتفاق، اهمیت استفاده از آب خاکستری و توجه ویژه به مصرف مجدد پساب را پر رنگتر می‌کند. لذا اگر بتوانیم فاضلاب حاصل از آب مصرفی را در محل مناسبی جمع آوری نموده و پساب جمع آوری شده را در مصارف دیگر مورد استفاده قرار دهیم، شاید بتوان گفت این امر یکی از راهکارهای موثر در کاهش نیاز آبی در دنیا خواهد بود. از آنجا که کشور ایران با مشکل بسیار شدید کم‌آبی روبرو است بایستی بازیافت آب مصرفی را به صورت ویژه در دستور کار قرار داد. اما متاسفانه هنوز برنامه جامعی برای استفاده از این آب بازیافتی به ویژه آب خاکستری و برگشت آن به چرخه آبی در کشور تدوین نشده است. این در حالی است که برای استفاده از آب تصفیه شده سالانه هزینههای بسیاری را متحمل میشویم که اگر تنها بخشی از این هزینه در چرخه بازیافت آب مصرفی استفاده شود، می‌تواند نتایج بهتری را به دنبال داشته و در حفظ منابع آبی و تامین آب مورد نیاز آیندگان کمک شایانی نماید.
