تداوم نسل، فرزندآوری و تربیت فرزندانی که بتوانند آینده جامعه را بسازند؛ از جمله دغدغه‌های مهم والدین است. والدینی که کانون خانواده خود را با حضور فرزندان گرم نگه داشته و این تداوم و بقای نسل را محقق می‌سازند. اما چیزی که در شرایط فعلی موجب می‌شود والدین در امر فرزندآوری کمی دچار تردید شوند، وضعیت اقتصادی موجود و عدم توانایی والدین برای تامین هزینه‌های مورد نیاز فرزندان است. اینجاست که این سوال مطرح می‌شود: آیا با توجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی فعلی، والدین باید از فکر تولید نسل و فرزندآوری بیرون بیایند یا با مدیریت شرایط موجود، فرزندآوری را ادامه داده و در بقای نسل خود و حفظ آینده جامعه سهیم باشند. به این سوال در گزارش پیش رو پرداخته می‌شود تا مشخص شود علت اصلی اینکه والدین از به دنیا آوردن فرزند امتناع می‌کنند، چه می‌تواند باشد.

دو دیدگاه متفاوت برای فرزندآوری

شاید برخی والدین علیرغم اینکه ازدواج کرده و تشکیل خانواده داده‌اند، اما هنوز شرایط پذیرش نقش پدر و مادری را نداشته و این توانایی را در خود نمی‌بینند. یا بسیاری از آن‌ها با توجه به دیدگاه‌های کمال گرایانه‌ای که دارند مایل به تامین شرایط و امکانات بسیار عالی برای فرزندان خود هستند و چون به آن دسترسی ندارند از به دنیا آوردن فرزند امتناع می‌کنند.

دکتر علی سوندرومی این مسئله را مرتبط با ترس موجود در والدین می‌داند و عنوان می‌کند: در جامعه پویا یکی از عوامل پویایی جامعه، فرزندپروری است که جامعه را به سمت رشد سوق می‌دهد. نمی‌توانیم تصور کنیم جامعه وجود داشته باشد ولی به بقای نسل فکر نکند. والدین باید ببینند چقدر شرایط مناسب را برای فرزندآوری دارند. وی به دو دیدگاه در این حوزه اشاره کرده و ادامه می‌دهد: در این مسئله دو دیدگاه به وجود می‌آید. نگاه اول به افزایش جمعیت می‌اندیشد تا فرآیند رشد و توسعه جامعه اتفاق بیفتد. جامعه‌شناسان معتقدند اگر بخواهیم توسعه داشته باشیم باید زیرساخت‌های اساسی فراهم شود که اگر فراهم نشود افزایش جمعیت افزایش موفقی نخواهد بود. نگاه دیگر، نگاه روانشناسان است که معتقدند خانواده باید توانمندی‌های لازم برای فرزندآوری را داشته باشد، به ویژه در بحث تربیتی. این دکترای جامعه‌شناسی به جامعه سنتی ما اشاره کرده و تصریح می‌کند: جامعه ما یک جامعه سنتی است و با توجه به فراز و فرودهایی که دارد، فرزندآوری یکی از بخش‌های اصلی عملکرد جامعه است و نمی‌توان آن را نادیده گرفت. اینکه بحث فرزندآوری را بخواهیم به حوزه اقتصاد نسبت دهیم باید بگویم بسیاری از خانواده‌ها معتقد هستند فرزندی که به جمع ما می‌آید باید نیازهای اولیه‌اش را پاسخ دهیم. این مسائل تهدید کننده و محدودکننده اقدام والدین برای فرزندآوری هستند. در واقع این امر، مانع بیرونی است و باعث می‌شود و تاثیر خیلی کمی روی مسئله فرزندآوری دارد.

مانع ذهنی مهمترین عامل است

سوندرومی مهمترین مانع فرزندآوری را موانع ذهنی عنوان کرده و می‌افزاید: گاهی اوقات مسائل مالی به عنوان یک مانع جدی ذهنی باعث می‌شود فرزندآوری اتفاق نیفتد. اینها ترس‌هایی هستند که تنها در ذهن شکل می‌گیرند و در عمل، تاثیرگذار نیستند. مانع جدی ذهنی، بسیاری از والدین را درگیر می‌کند.

این پژوهشگر و دکترای جامعه‌شناسی در خصوص ایجاد تعادل بین شرایط اقتصادی موجود و اقدام به فرزندآوری می‌گوید: این امر یک ریسک پذیری منطقی دارد. در هر خانواده‌ای که شکل می‌گیرد یک ریسک ۱۵ درصدی وجود دارد که اگر فرزندی را به دنیا بیاوریم ممکن است موفق نشویم. عبور از این ریسک است که جسارت می‌خواهد. در این حالت فرد دچار نگرانی‌های ذهنی است که ما به ازاء بیرونی ندارد. گاهی می‌توان با یک جرات‌مندی خاص از این بحران عبور کرد. یعنی ما نیاز داریم به جرات‌مندی در این زمینه تا حالمان بهبود پیدا کند و مانع ذهنی را رفع کرده و وارد عرصه فرزندآوری شویم. وی به لزوم ذهن‌آگاهی در امر فرزندآوری نیز اشاره کرده و می‌گوید: بایستی این ریسک را پذیرفته و آن ذهن آگاهی لازم را برای تربیت فرزند داشته باشیم. یک بخش کوچک ترس از فرزندآوری مادی و بخش عمده آن غیر مادی است. خانواده‌ها باید بدانند چه کار می‌کنند. باید از آن ریسک عبور کنند و به نوعی آماده شوند. به نوعی با ترکیب دانش لازم و خودآگاهی اقدام به فرزند آوری کنند چرا که در کنار فرزندآوری مسئله مهم فرزندپروری وجود دارد که والدین باید در آن نقش موثری داشته باشند.

سوندرومی تربیت و پرورش فرزند را از به دنیا آوردن آن مهم‌تر دانسته و خاطرنشان می‌کند: اینکه به دنبال یک وضعیت مطلوب اقتصادی برای فرزندآوری باشیم هرگز محقق نخواهد شد چرا که موانع اقتصادی یک واقعیت است که همیشه و در شرایط مختلف وجود دارد. بنابراین باید ریسک فرزندآوری را پذیرفته و جرات‌مندانه به آن عمل کرد. اما کسی که ذهنش درگیر موانع درونی است به این سادگی نمی‌تواند از آن عبور کند. بنابراین نه اقدام می‌کند و نه ریسک را می‌پذیرد و آمار فرزندآوری در جامعه کاهش پیدا می‌کند. نبود حداقل‌ها برای چنین فردی بسیار سنگین است. نهادهای حامی و مراقبت کننده‌ای در این زمینه در جامعه وجود دارد که خانواده‌ها را یاری می‌کند تا بر ترس خود غلبه نموده و بتوانند با هرگونه شرایط اقتصادی که دارند، اقدام به فرزندآوری نموده و بر مسئله مهم فرزندپروری تمرکز کنند.

در فرزندآوری بلندپروازی نکنید

در کنار دیدگاه جامعه‌شناسانه دکتر سوندرومی؛ به مباحث روانشناسانه این مسئله و عواملی که مانع فرزندآوری می‌شوند نیز باید پرداخت. دکتر مریم فروغی، استاد دانشگاه، پژوهشگر و دکترای روانشناسی است که در خصوص وضعیت اقتصادی موجود و عدم تمایل بسیاری از والدین به فرزندآوری می‌گوید: هر کسی که تصمیم به ازدواج می‌گیرد، قطعا فرزندآوری و فرزندپروری را هم مدنظر قرار داده است. نیازهای فیزیولوژیکی در همه ما انسان‌ها جزو نیازهای اولیه است که باید برای آن‌ها هزینه کرد و نمی‌شود از آن‌ها چشم‌پوشی نمود. اما متاسفانه گاهی اوقات فکر آدم‌ها خیلی بلند پروازانه می‌شود. نیاز کودک را می‌توان با هر هزینه‌ای برطرف کرد. اما در اکثر خانواده‌ها به جای نیاز؛ خواسته‌ها به شدت مطرح می‌شوند و این امر عامل بازدارنده است.

وی خاطرنشان می‌کند: والدین می گویند اگر فرزندی هم به دنیا بیاوریم باید در رفاه همه جانبه و کامل باشد. همین مسائل ذهن والدین را درگیر کرده و فرایند فرزندآوری را به تاخیر می‌اندازد. چشم و هم‌چشمی‌ها در این مسئله بسیار مهم است. در صورتی که فرزندی که تازه به دنیا می‌آید تا سن نوجوانی، هرگونه که به نیاز او پاسخ داده شود آن را می‌پذیرد. این والدین هستند که به دنبال کمال‌گرایی در رفع نیاز فرزندان‌شان هستند و به همین دلیل شرایط اقتصادی را مانع فرزندآوری می‌دانند. والدین به دنبال این هستند که انتظارات خود را به فرزندانشان منتقل کنند. خواسته‌ها و نیازهای ما شدت گرفته و دوست داریم از هر چیزی بهترینش را برای فرزندمان تهیه کنیم. این فرآیند باعث می‌شود یا مسئله فرزندپروری به تعویق بیفتد که همراه با استرس است و یا به طور کلی به آن پرداخته نشود؛ چرا که هرچه جلوتر می‌رویم، فشار اقتصادی و تورم بیشتر می‌شود و ترس از فرزندآوری در والدین شدت می‌گیرد.

وی به عامل دیگری هم اشاره کرده و می‌گوید: گاهی اوقات والدین فرزندآوری را انجام می‌دهند اما به جای این که از داشتن فرزند لذت ببرند، بیشتر به فکر این هستند که چگونه نیازهای او را آن هم در حد کمال فراهم نمایند و چگونه شرایط مناسب را برای فرزند خود تدارک ببینند. در حالی که در همین شرایط اقتصادی موجود هم خانواده‌هایی هستند که فرزندآوری دارند و نیازهای او را هم در حد توان برآورده می‌کنند. هرگاه بحث بلندپروازی مطرح شود باعث ایجاد مقاومت در فرزندآوری والدین می‌شود. ذهن این افراد روی این مسئله بسته می‌شود. محاسبه می‌کنند که باید ماهانه خرج زیادی برای فرزندشان کنار بگذارند در حالی که نوزاد به جز شیر مادر به مورد خاصی احتیاج ندارد. افکار بلندپروازانه دست و پای والدین را می بندد یا فرزندآوری را به تعویق می‌اندازد و یا فرزند به دنیا می‌آید اما والدین دچار استرس تامین هزینه‌های او می‌شوند. بنابراین به عنوان عامل بازدارنده عمل می‌کند.

دکتر فروغی تاثیر عامل اقتصادی در فرزندآوری را بسیار اندک می‌داند و می‌گوید: در شرایط اقتصادی موجود هم می‌توان فرزندآوری را انجام داد و تنها والدین باید دیدگاه‌های بلندپروازانه خود را کنار گذاشته و با شرایط موجود خود اقدام به این عمل نمایند. اما روی تعدد فرزندان باید تامل شود. افزایش تعداد فرزندان هزینه‌ها را هم افزایش می‌دهد. بنابراین اگر والدین اقدام به فرزندآوری کرده و مایل هستند فرزند دیگری هم داشته باشند، باید جوانب آن را بررسی کنند چرا که در تعدد فرزندان، تاثیر عوامل اقتصادی بیشتر می‌شود.

طبق آنچه گفته شد، شرایط اقتصادی در فرزندآوری و فرزندپروری می‌تواند موثر واقع شود اما این تاثیر اندک است و آنچنان نیست که والدین قید به دنیا آوردن فرزند را بزنند. بایستی بر طرحواره‌های ذهنی خود مسلط شوند و ترس موجود از فرزندآوری را در خود از بین ببرند. کمال گرایی را کنار بگذارند، مانع ذهنی خود را رفع نمایند و با آرامش خاطر به دنبال تداوم نسل و فرزندآوری باشند. اما در کنار مسئله فرزندآوری، نباید از مسئله مهم فرزندپروری هم غافل شوند چرا که به دنیا آوردن فرزند یک مسئله است، اما تربیت صحیح و ساختارمند او مسئله مهمتری است که می‌طلبد والدین در این زمینه دانش کافی را کسب کرده، آمادگی لازم را به دست آورند و سپس وارد مرحله مهم فرزندآوری و تربیت و پرورش این فرزندان برای نسل آینده شوند.